De Joodse leerlingen van de 4e Ambachtsschool
Het oorlogsmonument in de voormalige 4e Ambachtsschool aan de Postjesweg telt de namen van de vier leerlingen die in 1941 van school zijn verwijderd vanwege hun Joodse identiteit.
In een brief van het ministerie van Opvoeding, Wetenschap en Cultuurbescherming van 16 augustus 1941 wordt medegedeeld dat ‘maatregelen getroffen moeten worden om de schoolkinderen, die van Joodsche bloede zijn of als zoodanig worden beschouwd, in afzonderlijke scholen bijeen te brengen’. Het is dan nog zomervakantie. De scholen krijgen de opdracht om in de eerste week na het begin van het nieuwe schooljaar de namen van Joodse leerlingen te verzamelen en deze aan het ministerie te sturen.
De directie van de Ambachtsschool aan de Postjesweg (destijds nog Baarsjesweg) stuurt het ministerie een brief gedateerd op 21 augustus met daarin de namen van de Joodse leerlingen:
- Wolf Heinz Fischer, geboren 15 juli 1926, wonende Soerlaan 3 te Amstelveen;
- Hans Rosenstein, geboren 29 december 1925, wonende Hunzestraat 6 te Amsterdam;
- Jonas Swaab, geboren 28 oktober 1928, wonende Eerste Helmersstraat 164 I te Amsterdam;
- Johann Cornelis Sijes, geboren 23 juli 1926, wonende Magelhaenstraat 22 hs te Amsterdam.
In ‘Van school verwijderd. Jood’ van Ab Caransa zijn de namen van de leerlingen van alle vier ambachtsscholen opgezocht in de boeken van de Nederlandse Oorlogsgravenstichting. Hieruit blijkt dat Wolf Heinz Fischer en Hans Rosenstein beiden de oorlog niet hebben overleefd. Wolf Heinz Fischer is op 28 mei 1943 op 16-jarige leeftijd overleden te Sobibor. Hans Rosenstein is op 30 september 1942 overleden in Auschwitz.
Wolf Heinz Fischer
(1926-1943)
Wolf Heinz wordt in 1926 in Duitsland geboren, in Jena. Zijn vader Emil Albert Fischer is operazanger, geboren te Amsterdam. Zijn moeder, Ella Oppenheimer, is Duitse, geboren te Burgkunstadt. Net 15 geworden begint Wolf Heinz in augustus 1940 aan de ambachtsschool aan zijn opleiding tot timmerman. Hij heeft maar een jaar van zijn opleiding kunnen voltooien want op 22 september 1941, aan het begin van zijn tweede jaar, wordt hem de toegang tot de school ontzegd. Op zijn stamkaart staat vermeld: van school verwijderd. Jood.
Wolf Heinz en zijn ouders zijn alle drie op 28 mei 1943 in Sobibor, Polen, om het leven gekomen.
Hans Rosenstein
(1925-1942)
Hans wordt geboren op 29 december 1925 in Bensheim, Duitsland. Op 1936 vluchten hij, zijn twee broers en zijn ouders van Duitsland naar Nederland en vestigen zich in Amsterdam in de Murillostraat. In 1940 verhuizen ze naar de Hunzestraat. Hans zit op de Ambachtsschool aan de Postjesweg maar wordt daar in 1941 verwijderd vanwege zijn Joodse afkomst. Op 23 september 1942 wordt hij gedeporteerd naar Duitsland en een week later overlijdt hij in Auschwitz op 16-jarige leeftijd.
Zijn ouders worden in 1943 naar Westerbork gedeporteerd en daarna naar Duitsland. Ze overleven de oorlog en verhuizen na de oorlog van Amsterdam naar Parijs. Ook zijn broers overleven de oorlog.
Jonas Mozes Swaab
(1928-2016)
Jonas Swaab leert voor bankwerker op de Ambachtsschool. In augustus 1941 wordt hij bijna van school verwijderd. Echter, op zijn stamboekkaart van de school staat dat er bewijs is getoond dat Jonas geen ‘volbloed jood’ is. Hij mag dus blijven zitten. Op 18 juli 1942 verlaat hij de school alsnog, enkele dagen na de deportatie van Joden uit Nederland.
Om niet op te vallen verandert hij zijn naam tijdens de oorlog noodgedwongen in John. In 1942 verkoopt hij broodjes en bitterballen op het Rembrandtplein. Dat kon want hij had, naar eigen zeggen, niet een specifiek-Joods uiterlijk.
Jonas, of John, overleeft de oorlog. Na een avontuurlijke periode van hard werken en slim ondernemen, soms op het randje, koopt hij een garage in Amsterdam. Enkele jaren later zet hij een manege op in Nederhorst Den Berg. Hij gaat de paardensport beoefenen en doet twee maal mee aan de Olympische Spelen. Hij overlijdt in 2016 op 88-jarige leeftijd.
Bron: Het Parool, 10-12-1966, ‘Handel en wandel van John Swaab’
Johann Cornelis (Joop) Sijes
(1926-2015)
Joop wordt geboren op 23 juli 1926 in Amsterdam. Zijn vader is een geboren Amsterdammer en vertegenwoordiger van beroep. Zijn moeder is geboren in Soerabaja. Joop is de jongste van twee kinderen en woont op de Magalhaenstraat 22 huis. . Hij gaat naar de 4e Ambachtsschool maar wordt verwijderd in 1941, want hij is Joods.
Joop overleeft de oorlog en trouwt in 1946 met Ans Langereis. In 2015 overlijdt hij, op 88-jarige leeftijd te Purmerend.
Bron: Caransa, Ab ‘Van school verwijderd. Jood. – Dokumenten betreffende de verwijdering van joodse leerlingen van Amsterdamse ambachtsscholen in 1941’, Haarlem: Tuindorp